مشخصات عمومی

عدد اتمی: ۸۰، وزن اتمی: ۶/۲۰۰

چگالی: ۵/۱۳، غیرقابل حل در آب

نقطهٔ جوش: بالاتر از ۳۵۷ درجهٔ سانتی گراد

نقطهٔ انجماد: ۳۹ درجهٔ سانتی گراد

فشار بخار در ۲۰ درجهٔ سانتی گراد، ۲۶/۰ پاسکال

چگالی نسبی بخار نسبت به هوا: ۹۳/۶

ترکیبات سمی و خطرناک: فنیل مرکور و الکوکسی الکیل و ترکیبات الکیل و جیوهٔ متیله

منابع (استحصال)

منشأ اصلی جیوه، سوخت ذغال سنگ و نفت و مشتقات آن بوده، تخریب فیزیکی و شیمیائی سنگ ها، سالانه در حدود ۲۳۰تُن جیوه به دریاها و اقیانوس ها می افزاید. انواع ترکیبات جیوه، سمیّت متفاوتی دارند و از این جهت، ترکیباتی بویائی جیوه مانند فنیل مرکور و الکوکسی الکیل، کمترین سمیّت و ترکیبات اکلیل، بیشترین سمیّت را دارند.

اثر جیوه در گیاه

براساس خاصیت سمی جیوه بر موجودات زنده، استفاده از جیوه و ترکیبات آن در قارچ کش ها اهمیت زیادی دارد. از این موارد برای از بین بردن قارچ ها استفاده می شود.

اثر جیوه بر حیوانات

اکلیل مرکوری که از جمله ترکیبات جیوه هستند، دارای اثرات مخربی در موجودات زنده اند. این ترکیبات توسط عمل موجودات ریز غیرهوازی تولید می شوند. این فعل و انفعالات در گل و لای رودخانه ها یا دریاچه ها صورت می گیرد. موجودات ذره بینی این عمل را در رودهٔ بعضی از جانداران انجام می دهند. متیل مرکوری ها خطرناک ترین و سمّی ترین اکلیل مرکوری هستند که به طریق مستقیم یا غیرمستقیم وارد محیط زیست می شوند. نقش مستقیم استفاده از متیل مرکوری ها بر روی دانه ها نمایان است اما نقش دیگر آنها به صورت محصول فرعی فرآیندهای صنعتی به آب های طبیعی رها می شوند، اما زمانی که این ترکیبات توسط موجودات زیستی متیله شوند، به ترکیبات فرّاری تبدیل و از آب رها می شوند.اولین علایم شناخته شده و خطرناک متیلهٔ جیوه در اواخر سال ۱۹۵۳ در ژاپن دیده شد که توضیح آن و نحوهٔ اثر آن در ماهی ها در آینده گفته خواهد شد.آنچه مهم است این است که غذا خطرناک ترین اثر سمّی جیوه را برای اغلب مردم نشان داده زیرا براساس شواهد علمی و تاریخی، در حالی که حد FDA برای جیوه در هوا ۵/۰ میلی گرم در کیلوگرم بوده، میزان آن در ماهی های مصرف شده در حادثهٔ ۱۹۵۳ ژاپن بین ۵ تا ۲۰ میلی گرم در کیلوگرم بوده که در اینجا فاجعه بیشتر قابل لمس می گردد.

اثرات فیزیولوژیکی جیوه

ترکیبات اکلیل، فنیل مرکور و الکوکسی اکلیل به خوبی در چربی ها حل شده، ضمناً بسیار پایدارند. بنابراین در صورتی که در بافت های دام و انسان انباشته شوند، مکانیسم تنفسی را مختل می سازند.انواع ترکیبات کاتیونی جیوه جذب ذرات خاک گردیده، به صورت فسفات، کربنات و سولفور جیوه ته نشین شده، نمی توانند در نیمرخ خاک، انتقال یابند. لذا جابه جائی ترکیبات جیوه جز به حالت بخار ناچیز است.امروزه با توجه به توسعهٔ کاربرد جیوه در صنایع دندانپزشکی و نیز شیوع بیماری های دهان و دندان توجه به کاربرد جیوه در پر کردن دندان و عوارض ناشی از آن نیز مورد توجه می باشد.جیوه از سمّی ترین فلزاتی است که انسان با آن مواجه است و حتی از سرب و ارسنیک نیز سمّی تر است. بخار جیوه از مادهٔ پرکنندهٔ دندان (نقره ـ جیوه) در ۲۴ ساعت روز و ۳۶۵ روز سال آزاد می شود.تحقیقات نشان می دهد که ۱۰۰ ـ ۸۰ درصد بخار جیوهٔ استنشاق شده، از ریه ها به خون و در نهایت به مغز و سایر ارگان ها و بافت های بدن می رسد. بیش از ۷۵ درصد مردم دندان پرکرده دارند و به طور مداوم با یک مادهٔ سمّی مواجه هستند. در مورد ناباوری مربوط به جیوه، مطالب جالب توجهی وجود دارد. در بسیاری از موارد زنان و مردان به خاطر مواجهه با مقادیر زیاد جیوهٔ ناشی از پر کردن دندان و جیوهٔ موجود در غذا و محیط ناباور می شوند. ناباوری در زنان به صورت اختلال هورمونی بروز می کند که از لقاح جلوگیری می کند در حالی که در مردان باعث نقص در حرکت یا بقای اسپرم می شود.بیش از ۱۵۰ سال از مصرف آمالگام به عنوان مادهٔ ترمیمی در دندانپزشکی می گذرد. آمالگام آلیاژی است که از ۶۰ ـ ۴۵ درصد جیوه ساخته شده که با نقره، قلع، روی و مس مخلوط می شود و جهت ترمیم و بازسازی قسمت های از بین رفتهٔ دندان ها به کار می رود. به طور متوسط هر فرد حداقل ۵ گرم جیوه در دندان های پرکردهٔ خود با آمالگام دارد. در مطالعات انجام شده، سطح مواجههٔ روزانه بیش از حد ایمنی بوده است. به طور متوسط از آمالگام دندان، روزانه ۳ ـ ۵/۰ میکروگرم جیوه وارد بدن می شود.جیوه در فرم جامعه ناپایدار بوده، لذا بخار جیوه از مادهٔ پرکنندهٔ دندان به صورت یون های جیوه و ذرات فلزی به طور مداوم آزاد می شود. به ویژه پس از مسواک زدن و آدامس جویدن، سطوح بالائی از جیوه در هوای بازدمی آزاد می شود. بنابراین جیوه از طریق مخاط دهان، ریه ها و دستگاه گوارش جذب می شود.

امروزه در بیشتر کشورهای پیشرفته، استفاده از آمالگام برای زنان و کودکان محدود و ممنوع شده است و موادی مانند طلا، چینی و صمغ های مرکب جایگزین آن شده اند. جالب است بدانید میزان جیوه در بافت های جنینی، نوزاد و شیرخواران مستقیماً با تعداد دندان های پرشده با آمالگام مادر ارتباط دارد.یکی از مسائل مهم تاریخی در مورد جیوه، مسمومیت ناشی از جیوهٔ متیله (Mercure Methyle) می باشد که سبب اختلال در سیستم اعصاب و بروز مسمومیت هموگیر جیوهٔ متیله و مرگ در خرچنگ ها، صدف ها، ماهی ها و امراض تناسلی (جنین) شده است. در سال ۱۹۵۳ میلادی بیماری اسرارآمیز در شهر می نی تامای ژاپن شایع شد که ۴۵ نفر در اثر آن جان سپردند. بیماران دردهای بسیار سختی کشیدند و کودکان افلیج، کور یا کر به دنیا آمدند.

یک بررسی طولانی نشان داد که بیماری میناماتا ناشی از متیل جیوه ای است که در تهیهٔ ازت به کار می رود و بعد از راه فاضلاب دفع شده، آنها را آلوده می کند. زیان های جیوه بسیار زیاد است و با تغلیظ در ماهی ها سبب شکستن کروموزم ها و نابودی سلول های اعضاء بدن به خصوص سلول های اعصاب گردیده، در ایجاد پیری زودرس نقش دارد.

مصارف (کاربردهای) جیوهجیوه معمولاً در صنایع پلاستیکی، کشاورزی (قارچ کش ها و مواد ضدعفونی کنندهٔ بذر) و دندانپزشکی به کار رفته، منشأ اصلی آن از ذغال سنگ، نفت و مشتقات آنها می باشد. جیوه در صنایع به سه شکل فلز، ترکیبات آلی و ترکیبات معدنی استفاده می شود. فلز جیوه مایعی نقره ای رنگ است. ترکیبات آلی جیوه شامل گروه های هیدروکربنی آروماتیک یا آلیفاتیک و ترکیبات معدنی جیوه معمولاً شامل نمک های جیوه نظیر کلریدها یا اکسیدهای جیوه می باشد.بیشترین مصرف جیوه در تولید دستگاه های الکتریکی نظیر لامپ بخار جیوه در بزرگراه ها و همچنین روشنائی کارخانجات، کلیدهای الکتریکی بی صدا در منازل و باتری های جیوه ای می باشد.باتوجه به تأثیر خاصیت سمّی جیوه بر موجودات زنده، استفاده از جیوه و ترکیبات آن در قارچ کش ها، اهمیت زیادی دارد. این مواد برای نابود کردن قارچ در مواد رنگی و کشاورزی به کار می روند. در کشاورزی ترکیبات آلی جیوه به منظور پوشش های دانه ای به کار برده می شوند تا از رشد قارچ روی بذور کشاورزی جلوگیری کنند.جیوه جسم بسیار سنگینی است و دو برابر آهن سنگینی دارد. چون جیوه سنگین ترین مایع شناخته شده در حرارت های معمولی است، این فلز مایع برای پیشگوئی وضع هوا کاربرد مهمی دارد. دانیل گابرئیل فارنهایت در سال ۱۷۱۴ میلادی میزان الحرارهٔ جیوه ای را اختراع نمود که همچنان مورد استفاده می باشد.همانطور که قبلاً اشاره شد، یکی از کاربردهای جیوه در دندانپزشکی می باشد. آمالگام به عنوان مادهٔ ترمیمی در دندانپزشکی به کار می رود. ۶۰ ـ ۴۵ درصد مادهٔ آمالگام را جیوه و فقط ۳۰ درصد را نقره تشکیل می دهد. هرچند که جیوه یک سم است اما نمی تواند برای ما خطرناک باشد زیرا اتم های نقره به سختی اتم های جیوه را نگه می دارند. همچنین کلرور مرکور که هر مولکول آن دو اتم جیوه و دو اتم کلر دارد، یک داور است. اما کلرور مرکوریک که مولکول آن یک اتم جیوه و دو اتم کلر دارد یک سم است. فولمینات جیوه که هر مولکول آن یک اتم جیوه، یک اتم اکسیژن، یک اتم ازت و یک اتم کربن دارد، خطرناک بوده، خیلی زود منفجر می شود و در آخر اینکه، هر مولکول مرکورکروم که برای معالجهٔ زخم ها به کار می رود، دارای یک اتم جیوه است.